Miał być "lechem", "polem" lub "piastem". Polski złoty świętuje stulecie

O konieczności posiadania jednolitej, "wiecznej" monety w całym Królestwie mówił jeszcze król Kazimierz Wielki w XIV wieku, po okresie rozbicia dzielnicowego. Polski złoty świętuje swoje setne urodziny. Można więc powiedzieć - dopiero setne, bowiem droga do ustanowienia rodzimej waluty nie była prosta, podobnie jak i sama historia Polski. 

W ślad za odzyskaniem przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 roku rozpoczęto żmudne wysiłki odbudowy państwa, a właściwie zespalania jego pozostałości po 123 latach zaborów. W trzech różnych zaborach funkcjonowały inne systemy walutowe. Na ziemiach zaboru rosyjskiego płacono rublami, pruskiego - markami niemieckimi, zaś austriackiego - koronami austriackimi, które zastąpiły pod koniec XIX wieku guldeny, a więc... złote. Złoty polski funkcjonował na terenie Królestwa Polskiego, jednak stopniowo system polski zaczął być ujednolicany z rosyjskim. Sama nazwa "złoty" funkcjonowała już w państwie polskim dużo wcześniej, jeszcze pod koniec średniowiecza, bowiem w ten sposób nazywano dostępne w obiegu złote dukaty. 

Stworzenie waluty odrodzonej Polski stanowiło nie lada wyzwanie, bowiem należało najpierw zorganizować całe prawodawstwo, aparat fiskalny, budżet. A początek dwudziestolecia międzywojennego przynosił kolejne konflikty - wojna bolszewicka kosztowała coraz więcej, co skutkowało drukowaniem pieniędzy bez pokrycia. Wydatki szybko i znacząco zaczęły przekraczać przychody. Problemem zaczęła być sytuacja na scenie politycznej - rządy zmieniały się bardzo szybko, co nie sprzyjało stabilizacji.

W efekcie Polska doświadczyła hiperinflacji, która w 1922 przekroczyła 500 proc. w ujęciu rocznym, zaś rok później wyniosła rekordowe 35 000 proc. Wartość pieniądza spadała w zasadzie z każdą chwilą - majątki nikły w oczach, ceny szybowały. A potrzeby odrodzonego państwa były niezliczone - odbudowa kosztowała coraz więcej. Państwo zalała fala strajków robotniczych. Sytuacja stawała się coraz bardziej poważna; misję rozwiązania tego problemu powierzono w grudniu 1923 roku Władysławowi Grabskiemu.

Nowy premier i jednocześnie minister skarbu przejął władzę u progu niewypłacalności państwa. Postanowił przeprowadzić więc wielką reformę finansów, połączoną z wprowadzeniem do obiegu nowej waluty, która miała zastąpić wprowadzoną jeszcze przez Niemców na zajętych przez nich podczas I wojny światowej ziemiach - markę polską.

Pomysł nie był nowy - niedługo po odzyskaniu niepodległości myślano o "lechu", "polu" czy "piaście", jednak udało się to dopiero w 1924 roku, po gruntownych reformach budżetu. Grabski zdecydował o cięciu wydatków na wojsko i administrację, podniesieniu i nałożeniu nowych podatków, zwłaszcza na najbogatszych. Działania te pozwoliły ustabilizować sytuację dość szybko - już po kilku tygodniach dynamika wzrostu cen wyhamowała. 

Możliwe było wówczas podjęcie kroków ku wspólnej walucie. Zrezygnowano więc z marki polskiej, zlikwidowano Polską Krajową Kasę Pożyczkową, która była wówczas swego rodzaju bankiem centralnym. W zamian stworzono Bank Polski, któremu powierzono emisję złotego polskiego, niejako powracając do nomenklatury z czasów Królestwa Polskiego. Do obiegu wprowadzono go 29 kwietnia. Dla ułatwienia przez pierwszy rok funkcjonował parytet - 1 złoty był równy 1,8 mln markom polskim. Kurs złotego był równy kursowi franka szwajcarskiego, zaś nowa waluta miała także pokrycie w złocie.

Gospodarka polska powoli odbijała - rosły inwestycje, powstawały nowe projekty, za które odpowiadał m.in. Eugeniusz Kwiatkowski. Powstawała nowa infrastruktura drogowa, kolejowa, port Gdynia, rozpoczęto budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego. Odbudowę państwa przerwał w 1939 roku wybuch II wojny światowej, jednak do tego czasu złoty pozostał jedną z najbardziej stabilnych walut w całej Europie.

Czasy okupacji i PRL nie przyniosły w polskim systemie walutowym większych zmian, z wyjątkiem nominacji przeprowadzonej w 1950 roku oraz wprowadzania do obiegu nowych banknotów i monet, a więc ich nominałów czy wyglądu. W latach 50. XX w. przedstawiały ludzi pracy, dwie dekady później zamieniono ich na znanych Polaków. W stanie wojennym, gdy ponownie wybuchła hiperinflacja, dodano banknot o nominale 5000 zł. Sytuacja powoli zaczęła przypominać lata 20. Choć skala dynamiki wzrostu cen nie osiągnęła poprzednich rozmiarów, mechanizm był podobny - dodrukowywano pieniądze, aby pokryć potrzeby budżetu państwa.

Inflacja została zahamowana, więc - podobnie jak Grabski - Balcerowicz przystąpił do drugiego kroku reformy - zajął się walutą. Podjął decyzję o denominacji złotego. Z początkiem 1995 roku nowy polski złoty - PLN - zastąpił poprzednią wersję, "starego" złotego w stosunku 1:10000; "obcięto" więc cztery zera. Nowy polski złoty funkcjonuje do dziś.

Zarówno Grabski, jak i Balcerowicz do dziś mają swoich zagorzałych przeciwników, jak i zwolenników. Niewątpliwie jednak ich decyzje wpłynęły na funkcjonowanie dzisiejszej gospodarki. Polska od stu lat ma swoją własną walutę, co postanowili także uczcić posłowie w ramach przyjętej uchwały. 

"Zmiana waluty była częścią szerszego programu reform gospodarczych, mających na celu powstrzymanie dławiącej polską gospodarkę hiperinflacji. Za reformy i wprowadzenie złotego odpowiedzialny był wywodzący się ze Związku Ludowo-Narodowego minister finansów i ówczesny premier Władysław Grabski (...) Reforma walutowa Władysława Grabskiego uratowała polską gospodarkę przed upadkiem. Złoty stał się symbolem suwerenności odrodzonej Rzeczypospolitej i znakiem sukcesów politycznych i gospodarczych ówczesnego pokolenia Polaków" - głosi uchwała, w której wyrażono wdzięczność zarówno Grabskiemu, jak i Stanisławowi Karpińskiemu, pierwszemu prezesowi Banku Polskiego. 

Uchwała została przyjęta przez aklamację i spotkała się dużym entuzjazmem. Posłowie PiS skandowali "polski złoty!", "polski złoty!", co marszałek Szymon Hołownia skomentował słowami:  Rozumiem, że to jest uczczenie a nie domaganie się. Tak to będę czytał".

Czy polski złoty doczeka się kolejnych stu lat? Można raczej zadać pytanie o następną dekadę, biorąc pod uwagę kwestię potencjalnego przyjęcia euro. Do tej pory jednak konkretne działania w tym kierunku nie zostały jeszcze podjęte.